حتما تاکنون شنیده اید که برای دکوراسیون خانه از پیانو به دلیل ظاهر شیک و جذاب آن استفاده می‌شود، این موضوع کاملا طبیعی است که ظاهر پیانو در کنار صدای آن زیبا باشد. اما برای نوازندگان و افرادی که با پیانو آشنایی بیشتری دارند، کیفیت صدا عامل مهم تری نسبت به ظاهر آن است. در این نوشته سعی شده است آگاهی خوانندگان نسبت به پیانو و مکانیک آن بیشتر شود و نگاه عمیق تری برای آنان نسبت به این ساز ایجاد شود. پیانو را بارتولومئو کریستافوری در حدود ۳۲۰ سال پیش (۱۷۰۰ میلادی) در شهر پادووای ایتالیا اختراع کرد.حدوده یک دهه این ساز ناشناخته بود تا اینکه یک نویسنده ایتالیایی مقاله ای راجع به آن منتشر کرد. قبل از اختراع پیانو از سازی قدیمی‌تر به نام هارپسیکورد (Harpsichord) استفاده می‌شد. تفاوت عمده و مهم پیانو با سازهای مشابه قبل از آن، شدت صدای حاصل از فشرده شدن یک کلاویه بود.

در پیانو نوازنده قادر بود با ملایم ضربه زدن به کلیدها صدایی نرم‌تر ایجاد کند(صدای پیانو)، یا با ضربات محکم‌تر صدایی قوی تر (فورته) تولید کند.از این رو تا سال ها این ساز به “فورته پیانو” شهرت داشت یعنی سازی که توانایی اجرای صداهای قوی و ضعیف را توأمان دارد. بعدها کلمه فورته از اسم ساز حذف گردید و تنها کلمه “پیانو” باقی ماند. همین ویژگی باعث شد که به سرعت پیانو مورد توجه آهنگسازان قرن هجدهم میلادی قرار بگیرد. پیانوهای اولیه ظاهر و صدایی شبیه به هارپسیکورد داشتند و در واقع مخترع پیانو یک هارپسیکورد ساز بود که در تلاش برای ارتقاء مکانیزم هارپسیکورد بود. به نحوی که این ساز قادر به تولید صدا با شدت‌های گوناگون باشد. اما در نهایت با مورد توجه قرار گرفتن هارپسیکورد جدید، این ارتقا منجر به ایجاد ساز جدیدی شد که همانطور که اشاره شد” پیانو فورته”  نام گرفت. درواقع نام این ساز در ابتدا گراوی چمبالوکا بود که به پیانو فورته تغییر نام یافت وبه مرور زمان به شکل امروزی و به نام پیانو درآمد. آنچه که ما امروزه به عنوان پیانوی مدرن می‌شناسیم از اواسط قرن نوزدهم ظاهر شده‌است.

ما به شما آموزش می دهیم که چطور با این ساز بنوازید.

انواع پیانو

۱. آنچه در اصطلاح به آن پیانوی گرند یا گرند پیانو (Grand Piano) گفته می‌شود (و در ایران با نام نادرستِ «پیانو رویال» شناخته می‌شود)، پیانوهای تمام چوبی که غالباً بیش از دو متر طول دارد و دارای درِ بزرگی‌ست که برای هرچه بهتر شدنِ صدای پیانو، معمولاً در هنگام نواختن ساز، این در را در وضعیت نیمه‌باز توسط پایهٔ کوچکی ثابت می‌کنند.

۲. پیانوی دیواری (upright): عرض و تقریبآ عمق پیانوها با کمی تفاوت یکسان است و این ارتفاع ساز است که در حجم بدنه پیانو تاثیر بیشتر را می گذارد، هرچه ارتفاع بیشتر باشد پیانو حجم صوتی بیشتری دارد. این پیانو نیز تمام چوب است.

۳. پیانو الکتریک: در پیانوهای دیجیتال از برق و اسپیکر به جای سیم مسی جهت پخش صدا استفاده می‌شود و نیازی به صرف هزینه ی بالا برای ساخت و تنظیم دقیق سیم‌ها و همچنین شاسی چوبی برای تحمل وزن سیم‌های کشیده شده ندارد.همه ی این کارها به وسیله ی کامپیوتر درون پیانوهای دیجیتال انجام می‌گیرد که این امر باعث می‌شود قیمت خرید آن نسبت به پیانوی گرند و دیواری کم‌تر باشد.

۴. پیانوی چهارگوش (square grand): نوعی پیانو به شکل مستطیل است که سیم‌ها در آن به صورت افقی قرار دارد که به شکل مورب در قالبی مستطیل شکل در بالای چکش های ساز قرار گرفته‌اند. کلاویه های این ساز در طول جعبه ساز قرار دارند.

۵. پیانوی اسپینت(spinet piano): معمولآ کوتاه ترین نوع پیانوهای دیواری و از ارزانترین نوع آنها هستند. ارتفاع این پیانوها از حدود ۹۰ سانتیمتر شروع می شود و تا حداکثر ۱۰۰ سانتیمتر ادامه دارد.

پیانوهای چهارگوش و پیانوهای اسپینت امروزه منسوخ شده‌اند.

صدادهی

چکش‌های پیانو به واسطهٔ مجموعه‌ای از اهرم‌های ظریف به کلیدهای پیانو متصل می‌شوند. به مجموعهٔ این اهرم‌ها و چکش‌ها عملگر یا Action پیانو گفته می‌شود. وظیفهٔ این مجوعه افزایش شتاب چکش‌ها در برخورد به سیم‌ها، و کنترل عکس‌العمل بازگشتی آن‌ها پس از برخورد به سیم است.در پیانوهای آگوستیک، هنگامی که نوازنده کلاویه ای را می فشارد، چکش به سمت سیم حرکت کرده و پس از وارد کردن ضربه به سیم برای تولید صدا به عقب بر می گردد.

در این حالت وقتی صدا در سیم ایجاد میشود، تا زمانی که لرزش سیم ادامه داشته باشد، صدا نیز ادامه پیدا می‌ کند.در نواختن های سریع و پشت سر هم چند نت، اگر این طولانی شدن صدا برای همه نت ها اتفاق بیفتد، صدای تمام سیم ها با هم قاطی شده و نت ها غیر قابل تشخیص می‌شوند. دمپر، بالشتک های نمدی کوچکی هستند که مقابل تمام سیم ها قرار گرفته و به محض اینکه نوازنده کلاویه را رها میکند، با قسمت نمدی دمپر بر روی سیم قرار  گرفته، و به این طریق لرزش و صدای ساستین دار  از بین می رود. در این صورت صدای نت های بعدی کاملا قابل تشخیص خواهند بود. معمولاً سر چکش‌ها توسط لایه‌ای از نمد یا الیاف مشابه طبیعی یا مصنوعی پوشانده می‌شود تا کیفیت صدای پیانو را بهبود ببخشد. کیفیت صدای پیانو متأثر از عوامل دیگری نظیر کیفیت صفحهٔ صدا و غیره نیز می‌باشد.

پیانوهای آگوستیک و بعد از اون پیانو های دیجیتال داری ۳ پدال هستند که هر یک برای ایجاد تغییرات خاص و مخصوصی در صدای پیانو ها طراحی و ایجاد شده اند تا نوازنده ها بتوانند از این تغییرات صوتی در نواختن قطعات استفاده کنند و قطعه را زیباتر کنند. نقش و کاربرد این پدال‌ها متفاوت است.

• پدال دمپر یا ساستین: پدال پیانو که در سمت راست آن قرار دارد و در پیانو دیواری و گرند و هم دیجیتال، پدال دمپر نام دارد.

در برخی مواقع برای زیبا کردن قطعات احساسی، نوازنده نیاز دارد تا نت هایی با صدای کش دار و به اصطلاح ساستین دار بنوازد. برای این منظور پدال دمپر طراحی شده،  به طوری که زمانی که پدال دمپر پایین نگه داشته میشود، دمپر ها از روی سیمها عقب رفته و تا زمانی که پدال پیانو رها شود دمپر بر روی سیمها قرار نخواهد گرفت که به این شکل صدای سیم ها کش دار یا طولانی می‌ شود.

• پدال سوستناتو و دمپر(ساستین)

پدال دمپر، صدای تمام نت ها را به صورت همزمان ، طولانی میکند. یعنی وقتی پدال دمپر را فشار می دهید، هر نتی که می نوازید، صدایی طولانی خواهد داشت. ولی با استفاده از پدال سوستناتو، نوازنده میتواند انتخاب کند که دمپر کدامیک از نت ها ، بی اثر شود . و اصطلاحا صدای آن سیم های خاص طولانی و کش دار شود . این پدال فقط در پیانو های گرند و برخی پیانو های دیجیتال موجود است.

• پدال میانی در پیانوهای قدیمی وجود ندارد. اما حتی اگر پیانوی شما سه پداله باشد، این پدال ممکن است sostenuto نباشد. (به جای این پدال، پدال میوت جایگزین می‌سود که در ادامه می‌خوانیم). در برخی از پیانوها، پدال sostenuto با پدال بیس جایگزین می شود. سایر پیانوها دارای یک پدال practice ( معروف به پدال celeste ) می باشند که نت ها را به اصطلاح نرم تر می کند.
• پدال سوم ، پدال نرم یا سافت است. فشار دادن این پدال پیانو، چکش ها را به سیم ها نزدیک تر از حالت عادی می کند. و چکش ها برای ضربه زدن به سیم ها، فاصله کمتری را طی می ‌کند که این موضوع باعث میشه ضربه ها نرم تر و در نتیجه صدا نرم تر و خفه تر از حالت عادی اجرا بشود . که برای ایجاد حالت های صوتی و تونالیته های خاص استفاده میشود . این پدال هم در گرند است و هم در پیانو دیواری.
• – پدال میوت پیانو ( سکوت )

پدال چهارم پدال میوت یا بی صدا کننده است . به دلیل اینکه پدال سوستناتو در پیانو دیواری موجود نیست به جای آن ، پدال میوت کننده در پیانو های دیواری قرار داده شده است . با فشردن این پدال، یک پرده نمدی بین چکش ها و سیم ها قرار میگیرد و از وارد شدن ضربه توسط چکش ها به سیم ها جلوگیری می کند و صدای پیانو را به حد قابل توجهی کاهش می دهد . که این در این حالت شما می توانید بدون اینکه صدا ، مزاحم همسایگان و یا اطرافیان شود ، به انجام تمرینات خود بپردازید. همچنین می توانید از آموزش پیانو سازکالا نیز استفاده نمایید.

اگر بخواهیم تفاوت پیانو دیجیتال، آکوستیک و گرند را از لحاظ قیمت بررسی کنیم، مدل گرند از دو نوع دیگر گران قیمت تر می‌باشد. دلیل گرانی آن هم مزیت‌ها و طول عمر بالا و نیز کیفیت صدایی قوی آن است . بعد از آن پیانو آکوستیک یا دیواری در رتبه ی دوم قرار می‌گیرد زیرا این مدل هم دست کمی از مدل گرند از لحاظ جنس و طول عمر ندارد. در درجه ی آخر هم پیانوهای دیجیتال قرار میگیرند.

پیانو بالاترین دامنه صوتی را در بین سازهای معمول (به جز ارگ کلیسا) دارد، به طوریکه در شکل فعلی‌اش به‌طور معمول هفت اکتاو دارد (۸ کلاویه سفید و ۵ کلاویه مشکی یک اکتاو را تشکیل می‌دهند) و قادر به تولید فرکانس‌هایی از حدود ۲۷ تا ۴۱۸۶ هرتز می‌باشد، در حالی که در مقام مقایسه ساز ویولن تنها قادر به تولید حدود پنج اکتاو و بهترین خواننده‌ها تنها قادر به خواندن حدود سه اکتاو هستند.

۷ کلید سفید در هر اکتاو پیانو برای ۷ نت دو، ر، می، فا، سل، لا، سی، وجود دارد. علاوه بر این کلیدهای سفید کلیدهای سیاه‌رنگی هم بین بعضی از کلیدهای سفید وجود دارد. بین کلیدهای سفید رنگ می و فا و نیز بین کلیدهای سفیدرنگ سی و دو کلید سیاه‌رنگ وجود ندارد. هر کلید سیاه‌رنگ در پیانو در حکم نت دیز برای نت مربوط به کلید سفیدرنگ سمت چپ آن (یعنی آن کلید سیاه در سمت راست آن کلید سفید قرار دارد) و در حکم نت بمل برای نت مربوط به کلید سفیدرنگ سمت راست آن (یعنی آن کلید سیاه در سمت چپ آن کلید سفید قرار دارد) است.

نت‌نویسی پیانو در دو حامل انجام می‌شود. حامل بالا برای دست راست و حامل پایین برای دست چپ. معمولاً حامل بالایی را با کلید سل و حامل پایین را با کلید فای خط چهارم نشان می‌دهند. این دو حامل با نت دوی وسط از هم متمایز می‌گردند. یک نوازنده پیانو باید بتواند هم‌زمان دو خط موسیقی را خوانده و با هر دو دست اجرا نماید.

 حتی از دست دادن یک روز تمرین کافیست که تغییری در کنسرت ایجاد شود. البته نه آنقدر که هرکسی متوجه اش شود، ولی همانقدر کافیست تا در اجرایم تاثیر گذارد.
باری داگلس- کنسرت پیانیست